Πώς να εντοπίζετε (ή να αποφεύγετε) τα διαδικτυακά Fake News

Ένας do-it-your-self οδηγός επιβίωσης στον αχανή κόσμο της διαδικτυακής υπερπληροφόρησης.

Για τους περισσότερους παρότι ο όρος είναι οικείος αφού τα τελευταία χρόνια εμφανίζεται όλο και πιο συχνά στην καθημερινότητά μας, εξακολουθεί να αποτελεί αχαρτογράφητο πεδίο. Και πως αλλιώς, καθώς η εφευρετικότητα όσων κατά καιρούς ξεκινούν τη δημιουργία και τη διάδοση ψευδών ειδήσεων είναι ανεξάντλητη, με το διαδίκτυο να αποτελεί το πιο εύφορο έδαφος στη διασπορά τους, ελλείψει ελέγχου. 

Την τελευταία τουλάχιστον πενταετία, η έκρηξη των social media και κατ’ επέκταση η δυνατότητα του κάθε ατόμου/ομάδας/οργανισμού/κυβέρνησης να έχει πρόσβαση στο παγκόσμιο κοινό -μέσω των social media- χωρίς έλεγχο και περιορισμούς, οδήγησε στην άνοδο ακραίων πολιτικών προσώπων, σε εξάρσεις ρατσισμού, προσβολή προσώπων και προσωπικοτήτων και δεκάδες άλλες αρνητικές συνέπειες. Πρόσφατα παραδείγματα είναι η περίοδος της πανδημίας και τώρα του πολέμου που γίνεται στην Ουκρανία μετά την εισβολή της Ρωσίας στη χώρα.

Η παραπληροφόρηση εξαρτάται από τους ανθρώπους που την πιστεύουν και ακολούθως την διαμοιράζουν μέσα από τις διάφορες πλατφόρμες (messenger, what’s up, Instagram, Twitter, Facebook. Και μπορεί πολλοί να θεωρούν πως πιο επιρρεπείς στο να πιστέψουν ψευδείς ειδήσεις είναι οι digital immigrants, ωστόσο και οι digital natives έχουν μεγάλες πιθανότητες να την πατήσουν εξίσου.  

Επιβεβαίωσε την είδηση

Ως πρώτο βήμα, ειδικά όταν θέλετε να κάνετε share κάτι που προκαλεί έντονη αντίδραση είτε θετική είτε αρνητική, πρέπει να είστε ιδιαίτερα προσεκτικοί στις λεπτομέρειες. Ένας εύκολος πρώτος έλεγχος είναι να ψάξετε στο διαδίκτυο για να δείτε αν υπάρχουν κι άλλες  πήγες που αναφέρουν το ίδιο πράγμα. Σημαντικό είναι οι πηγές αυτές να προκύπτουν από αξιόπιστα μέσα και όχι από τυχαίες σελίδες με περίεργα ονόματα.

Ερεύνησε τον αποστολέα

Ένας άλλος σχετικά απλός τρόπος να διαπιστώσεις εάν κάτι που διαβάζεις είναι αλήθεια ή ψέμα, είναι το να ερευνήσεις τον αποστολέα της είδησης. Πολλές φορές τα fake news φτάνουν στον χρήστη ως μηνύματα μέσω Facebook, Twitter ή Instagram. Αν δεν γνωρίζεις το άτομο που σου έστειλε την είδηση, μια ματιά στον λογαριασμό προφίλ του μπορεί να είναι άκρως διαφωτιστική για τα ενδιαφέροντα και κυρίως τις πεποιθήσεις του. Εάν δηλαδή πρόκειται για πραγματικό πρόσωπο. Διαφορετικά μια έρευνα στο προφίλ του ατόμου μπορεί να μας αποκαλύψει ότι πρόκειται για social bot, δηλαδή ρομπότ που προωθεί αυτοματοποιημένα μηνύματα. Εάν το μήνυμα περιέχει link, μπορείτε να δείτε σε ποια πηγή πληροφόρησης παραπέμπει, όχι πως απαραίτητα ένα link είναι πάντα έγκυρο, καθώς ουκ ολίγες ιστοσελίδες δίνουν μεγαλύτερη προτεραιότητα στη δραματοποίηση του περιεχομένου και το κυνήγι των clicks, παρά στην τήρηση της δημοσιογραφικής δεοντολογίας.

Έλεγξε την προπαίδεια (και το περιεχόμενο)

Όσα χρόνια και να έχουν περάσει από τότε που τελείωσες το σχολείο, σίγουρα τους βασικούς κανόνες ορθογραφίας και σύνταξης τους θυμάσαι. Αυτός είναι ακόμη ένας τρόπος που μπορείς να αντιληφθείς εάν η είδηση που διαβάζεις είναι πραγματική ή ψευδής. Συνδυαστικά πάντα με μερικά επιπλέον στοιχεία. Συνήθως οι ιστοσελίδες που διαδίδουν ψευδείς ειδήσεις έχουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά όπως απουσία επαρκών στοιχείων για τους υπεύθυνους της ιστοσελίδας, ορθογραφικά λάθη, μεγάλη ποσότητα διαφήμισης ή ακόμη και ένα πρόχειρο στήσιμο του ίδιου του site.

Σημαντικό στοιχείο που να επιβεβαιώνει την εγκυρότητα μιας είδησης είναι η παρουσία παραπομπών, ονομάτων και στοιχείων. Εάν η είδηση που διαβάζετε περιέχει παραπομπή σε συγκεκριμένη πηγή (επιστημονική έρευνα, επίσημη ομιλία, προγραμματικές θέσεις ενός πολιτικού κόμματος) καλό είναι να διασταυρώσετε την παραπομπή αυτή, για να επιβεβαιώσετε το περιεχόμενο. Αν πάλι περιέχει γενικόλογες αναφορές όπως: «Σύμφωνα με τους υπεύθυνους», «βάσει μαρτυριών» κλπ, χωρίς επιπλέον στοιχεία, τότε είναι δείγμα ψευδούς είδησης.

Κι όμως, μπορούμε να περιορίσουμε τη διασπορά τους

Όσο δύσκολο και αν μοιάζει να περιοριστεί η διασπορά ψευδών ειδήσεων στο διαδίκτυο, υπάρχουν τρόποι για να καταστεί αυτό εφικτό, πέραν από τη θέσπιση και την εφαρμογή σχετικών νομοθεσιών. Υπάρχουν τρόποι που κάθε ένας από εμάς τους χρήστες μπορεί να εφαρμόσει, ώστε να περιοριστεί το φαινόμενο. Αρχικά καλό θα ήταν να μην κάνουμε forward και share άκριτα και τα πάντα. Πριν μοιραστείτε κάτι που είδατε, ακούσατε, διαβάσατε στο διαδίκτυο κάντε μια δεύτερη σκέψη εάν αυτό το κάτι είναι πραγματικό. Κάντε έναν βασικό έλεγχο και σιγουρευτείτε πως ισχύει. Όταν τα fake news πάρουν τον δρόμο τους, πολλές φορές είναι αργά για να σταματήσουν. Σύμφωνα με έρευνα του ΜΙΤ στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης τα fake news διαδίδονται έξι φορές πιο γρήγορα από τις αληθινές ειδήσεις. Ο λόγος που συμβαίνει αυτό είναι γιατί απευθύνονται στο συναίσθημα και στο ένστικτο του κάθε ανθρώπου, με αποτέλεσμα να εκμεταλλεύονται την αδυναμία του.